Aralin 11. Mas mahihirap na paksa#

Kilalanin din ang iyong sariling wika#

Kapag sinusubukan mong ipahayag ang iyong sarili sa Lojban, mahalagang hindi gawin itong simpleng kopya ng Tagalog o Ingles.

Isaalang-alang ang pariralang:

Si Terry, ang tigre, ay bumibisita sa malaking lungsod.

Maaaring nakakatukso na gamitin ang relasyon na

vitke

x₁ (bisita) ay bumibisita kay x₂ (isang tao) sa x₃

Gayunpaman, ang pariralang bumibisita sa malaking lungsod ay nagpapahiwatig ng pagbisita sa isang lugar, hindi sa isang tao sa lugar na iyon, na nagpapakita na ang Tagalog na pandiwa bumisita ay maaaring may maraming kahulugan.

Sa katunayan, halimbawa, kung isasaalang-alang natin ang Pranses, makikita natin ang magkahiwalay na solusyon:

Gusto kong bisitahin ang aking mga kaibigan.
J'aimerais rendre visite à mes amis.

Gusto kong bisitahin ang lungsod na ito.
J'aimerais visiter cette ville.

Ginagamit ng Pranses ang rendre visite kapag bumibisita sa isang tao at visiter kapag bumibisita sa isang lugar.

Sa Lojban, isinasalin natin ang kahulugan, hindi lang mga salita.

Mahalaga rin ang pag-unawa sa mga kakaibahan ng iyong sariling wika kapag sinusubukan mong ipahayag ang isang bagay sa Lojban.

Ang mga solusyon sa halimbawa sa itaas ay maaaring:

la .teris. poi tirxu cu klama le barda tcadu Si Terry, ang tigre, ay pumupunta sa malaking lungsod.

tirxu

x₁ ay isang tigre

la .teris. poi tirxu cu pa roi klama le barda tcadu Si Terry, ang tigre, ay minsan pumunta sa malaking lungsod.

le tcadu

ang lungsod

la .teris. poi tirxu cu pa re'u mo'u klama le barda tcadu Si Terry, ang tigre, sa unang pagkakataon ay nakarating sa malaking lungsod.

la .teris. poi tirxu cu co'a klama le barda tcadu Si Terry, ang tigre, ay umaalis patungo sa malaking lungsod.

Apat na kahulugan ng 'you' sa Ingles#

Nakita na natin ang dalawang personal na panghalip, mi (ako) at do (ikaw). Gayunpaman, ang you sa Ingles ay maaaring magkaroon ng maraming kahulugan, na isinasalin sa Lojban sa mga tiyak na paraan:

• you bilang ang isang taong kinakausap ko:

le pa do
>ikaw na isa

Alam natin na ang le re prenu ay nangangahulugang ang dalawang tao. Posible ring maglagay ng mga numero pagkatapos ng le at bago ang mga panghalip.

• you bilang lahat ng taong kinakausap ko:

ro do
>bawat isa sa inyo, kayong lahat

Maaari ring gumamit ng mga numero sa ko:

ro ko klama ti
>Kayong lahat, pumarito kayo.

• you bilang isang tiyak na bilang ng mga taong kinakausap ko:

le re do
>kayong dalawa

Halimbawa, maaaring magsimula ng mga email sa mga magulang na may coi le re do.

Pansinin na ang re do ay nangangahulugang dalawa sa inyo at ang re le ci do ay nangangahulugang dalawa sa inyong tatlo.

• you bilang ang tao o mga taong kinakausap ko kasama ang iba pang tao o mga tao:

do'o
>ikaw at ang iba pa

• you bilang sinuman (hal., Ang pera ay hindi makakabili ng pagmamahal.):

Ito ay karaniwang ipinapahayag ng:

ro da
>lahat ng da

o

ro lo prenu
>lahat ng tao

Gayunpaman, maaari mo itong alisin nang buo o ilagay ang zo'e sa posisyong iyon.

Higit pa tungkol sa maikling mga sugnay na relatibo#

Ang mga maikling sugnay na relatibo na may panghalip na sumusunod sa kanila ay maaaring ilagay kaagad pagkatapos ng le:

le gerku pe mi Ang aking aso

Sa ganitong mga kaso, maaari pa ngang alisin ang pe:

le gerku pe mi le mi gerku Ang aking aso

Ang le mi gerku ay may eksaktong parehong kahulugan ng le gerku pe mi.

Kaya, ang "le + argumento + konstruksyon ng relasyon" ay katumbas ng "le + konstruksyon ng relasyon + pe + argumento".

Ilang mga patakaran:

• kung gusto mong gumamit ng argumento na kinumberte mula sa isang relasyon (halimbawa, gamit ang le) o kung ito ay pangalan, ipinapayo na gamitin ang pe at ilagay ito pagkatapos ng argumento: le gerku pe la .alis. (ang aso ni Alice).
• ang pag-aalis ng pe ay katanggap-tanggap lamang kapag gumagamit ng mga panghalip na walang mga numero sa harap nila: le do gerku (ang iyong aso) pero hindi le pa do gerku (= le pa do cu gerku = isa sa inyo ay isang aso).

Mas ligtas na gamitin ang pe nang tahasan at ilagay ito pagkatapos ng argumento kung saan ito nakakabit: le gerku pe la .alis. at le gerku pe mi ang mga pinaka-intuitive na konstruksyon.

Pagsisipi ng teksto sa iba't ibang wika#

Ang zoi ay isang panipi para sa pagsisipi ng tekstong hindi Lojban. Ang syntax nito ay zoi X. teksto .X, kung saan ang X ay isang salitang Lojban (tinatawag na salitang panghiwalay) na pinaghihiwalay mula sa siniping teksto ng mga hinto, at hindi matatagpuan sa nakasulat na teksto o sinasalitang daloy ng tunog sa loob ng siping iyon. Karaniwan, pero hindi kinakailangan, na gamitin ang pangalan ng ilang titik, na tumutugma sa pangalan sa Lojban ng wikang sinipi:

zoi gy. John is a man .gy. cu glico jufra "John is a man" ay isang pangungusap sa Ingles.

glico

x₁ ay Ingles

kung saan ang gy. ay kumakatawan sa glico. Ang iba pang popular na pagpipilian ng mga salitang panghiwalay ay ang salitang zoi mismo at isang salitang Lojban na nagmumungkahi ng paksa ng sipi.

Mahigpit na iniiwasan ng Lojban ang anumang pagkalito sa pagitan ng mga bagay at mga pangalan ng mga bagay:

zo .bob. cmene la .bob. Ang-salitang "Bob" ay-ang-pangalan-ng ang-pinangalanang Bob.

Ang zo .bob. ay ang salita, samantalang ang la .bob. ay ang bagay na pinangalanan ng salita. Ang mga maikling qualifier na salita na la'e at lu'e na inilalagay bago ang mga termino ay nagkukumberte pabalik at pasulong sa pagitan ng mga sanggunian at kanilang mga tinutukoy:

zo .bob. cmene la'e zo .bob. Ang-salitang "Bob" ay-ang-pangalan-ng ang-tinutukoy-ng ang-salitang "Bob".

lu'e la .bob. cmene la .bob. Isang-simbolo-para-kay Bob ay-ang-pangalan-ng Bob.

Ang huling dalawang halimbawa ay may parehong kahulugan. Pero ito ay iba:

la .bob. cu cmene la .bob. Si Bob ay ang pangalan ni Bob.

at sinasabi na si Bob ay parehong pangalan at ang bagay na pinangalanan, isang hindi malamang na sitwasyon. Ang mga tao ay hindi mga pangalan.

Ang la'o ay nagsisilbi upang markahan ang mga pangalang hindi Lojban, halimbawa, ang mga binomial na pangalan ng Linnaeus (tulad ng "Homo sapiens"), na siyang internasyonal na standardized na mga pangalan para sa mga species ng mga hayop at halaman.

Ang mga internasyonal na kilalang pangalan na mas madaling makilala sa pamamagitan ng spelling kaysa sa pagbigkas, tulad ng Goethe, ay maaari ring lumabas sa tekstong Lojban gamit ang la'o:

la'o dy. Goethe .dy. cu me la'o ly. Homo sapiens .ly. Si Goethe ay isang Homo sapiens.

Ang paggamit ng la'o para sa lahat ng pangalan sa halip na i-adapt ang mga ito sa Lojban, gayunpaman, ay maaaring gawing mahirap basahin ang teksto.

Lahat ng ipinapahayag sa teksto ay dapat ding ipinapahayag sa pagsasalita at vice versa. Samakatuwid, hindi maaaring magkaroon ng anumang bantas na hindi binibigkas. Nangangahulugan ito na ang Lojban ay may malawak na hanay ng mga salita upang sipiin ang ibang mga salita. Lahat ng Lojban ay nagkukumberte ng teksto sa isang argumento.

Ang lu … li'u ay sumisipi lamang ng tekstong gramatikal na tama. Upang sipiin ang anumang tekstong Lojban, gumagamit tayo ng lo'u … le'u na mga sipi sa halip.

— xu lo'u je le'u lojbo sumsmi — na ku sumsmi — Ang "je" ba ay isang termino? — Hindi.

ma xe fanva zoi gy.What's up?.gy. la .lojban. Paano isalin ang "What's up?" sa Lojban?

Mga panloob na termino#

Gamit ang be, maaari mong punan hindi lamang ang mga slot ng mga relasyon kundi magdagdag din ng mga modal na termino:

le xatra be de'i li vo cu se mrilu de'i li ze Ang liham na ito, na may petsa ng ika-4, ay ipinadala noong ika-7

xatra

x₁ ay isang liham

Ang petsang may tag na de'i ay naaangkop lamang sa xatra. Ihambing:

le xatra de'i li vo cu se mrilu de'i li ze Ang liham noong ika-4 ay ipinadala noong ika-7 (anuman ang ibig sabihin niyon)

Kung walang be, ang terminong de'i li vo ay maaangkop sa buong relasyon, hindi sa xatra. Ang gusto nating sabihin ay ang unang petsa ay naaangkop lamang sa liham, at ang huling petsa ay naaangkop sa pagpapadala ng liham. Nangangahulugan ito na sa le xatra be de'i li vo ang bahaging de'i li vo (ang ika-4, bilang petsa), ay naaangkop lamang sa argumento na le xatra, at hindi sa buong pangungusap.

Mga tambalang relasyon nang detalyado#

Ang pagpapangkat ng mga termino sa gramatika ng Lojban ay partikular na mahalaga pagdating sa tanru (mga tambalang relasyon). Ang paraan kung paano nagpapangkat ang mga relasyon sa isang tanru ay tumutukoy kung ano ang ibig sabihin ng tanru na iyon. Halimbawa,

ang masamang magazine ng musika

ay may dalawang interpretasyon sa Tagalog: isang masamang magazine tungkol sa musika o isang magazine tungkol sa masamang musika. Sa Lojban, ang katumbas nito

le xlali zgike karni

ay may interpretasyon lamang na isang magazine ng masamang-musika, dahil ang unang dalawang relasyon (xlali zgike — masamang musika) ay nagpapangkat muna. Mahalagang baguhin ang pagpapangkat ng mga relasyon upang matiyak na ang tanru ay naghahatid ng nilalayong kahulugan. Dahil dito, ang Lojban ay may ilang mekanismo para sa tamang pagpapangkat ng tanru.

Sa Tagalog, gumagamit tayo ng mga panaklong upang ayusin ang teksto. Gayundin, para sa tanru, gumagamit tayo ng ke para sa kaliwang panaklong at ke'e para sa kanang panaklong.

Ang le xlali ke zgike karni ay nangangahulugang ang masamang (magazine ng musika).

Tulad ng nakikita mo, pinaghiwalay natin ang xlali mula sa natitirang bahagi ng tanru at ginawa itong mailapat sa buong tanru. Hindi na kailangan ng ke'e sa dulo ng tanru dahil alam na natin na nagtatapos ito doon.

.i mi pu zi te vecnu le xlali ke zgike karni .i to'e zanru la'o gy.Eurythmics.gy. Kakabili ko lang ng masamang (magazine ng musika). Kinondena nito ang Eurythmics.

xlali

… masama

le karni

ang magazine, ang journal

to'e zanru

… kinokondena … (isang bagay), … kinokritisismo … (isang bagay)

Iyon ay isang paraan ng pagpapangkat ng mga bahagi sa tanru. Ang isa pang paraan ay ang paggamit ng bo sa bagong papel. Kapag ang bo ay lumabas sa pagitan ng dalawang bahagi, nangangahulugan ito na ang mga bahaging iyon ay nagpapangkat nang mas mahigpit kaysa sa anupaman. Kaya ang alternatibong paraan ng pagsasabi ng masamang (magazine ng musika) ay

le xlali zgike bo karni

ang masamang magazine-ng-musika

Ang bo dito ay katulad ng gitling sa salin sa Tagalog. Nangangahulugan ito na ang zgike bo karni ay dapat ituring na isang yunit, kung saan inilalapat ang xlali (masama).

Kaya ang bo ay ginagawang mas mahigpit ang mga koneksyon:

la .doris. e la .alis. o nai bo la .bob. Si Doris at (alinman kay Alice o kay Bob)

Ang ke ay maaari ring gamitin sa mga pang-ugnay (bagaman hindi sa mga pangungusap; mayroon silang sariling uri ng panaklong, tu'e … tu'u). Kaya maaari rin nating sabihin

la .doris. e ke la .alis. o nai la .bob.

Tandaan na ang kanang panaklong na ke'e ay madalas na maaaring alisin nang hindi nagbabago ang kahulugan (tulad sa kasong ito).

Ang mga pang-ugnay na nauuna ay madalas ding ginagamit dahil maaari nilang alisin ang pangangailangan para sa mga kanang panaklong:

ge la .doris. gi go nai la .alis. gi la .bob. Si Doris at alinman kay Alice o kay Bob

at

go nai ge la .doris. gi la .alis. gi la .bob. Alinman kay Doris at Alice, o kay Bob

Hindi na kailangan ng bo o ke sa mga pang-ugnay na nauuna.

«co» para sa pagbabago ng pagkakasunud-sunod sa mga tambalang relasyon#

May isa pang paraan ng muling pagbubuo ng mga tambalang relasyon.

mi fanva se jibri Ako ay isang propesyonal na tagasalin

jibri

x₁ ay trabaho ni x₂

Kung gusto kong sabihin na ako ay propesyonal na tagasalin mula Ingles patungong Aleman, maaari kong gamitin ang be at bei:

mi fanva be le dotco bei le glico be'o se jibri Ako ay propesyonal na tagasalin sa Aleman mula sa Ingles.

dotco

x₁ ay Aleman

glico

… Ingles

Ang katotohanan na ito ay isang tambalang relasyon ay mabilis na mawawala sa pagsasalita dahil sa komplikadong istruktura ng pangungusap. Dito, maaari nating gamitin ang salitang co:

co — binabaliktad ang tambalang relasyon, ginagawang binabago ng pinakakanan na bahagi ang pinakakaliwa sa halip na kabaligtaran. Anumang naunang argumento ay pumupuno sa binago, anumang sumusunod na argumento ay pumupuno sa tagabago.

mi se jibri co fanva le dotco le glico

Ito ay parehong relasyon tulad ng naunang Lojban, pero mas madaling maunawaan. Pansinin na anumang argumento bago ang tambalang relasyon ay pumupuno sa se jibri, samantalang anumang sumusunod dito ay pumupuno lamang sa bahaging tagabago: fanva.

Ang lakas kung saan ang dalawang bahagi ay pinagsama gamit ang co ay napakahina — mas mahina pa kaysa sa normal na pagpapangkat ng tambalang relasyon na walang anumang mga salitang pangpangkat. Tinitiyak nito na, sa isang co-construct, ang pinakakaliwa na bahagi ay palaging ang bahaging binabago, at ang pinakakanan na bahagi ay palaging nagbabago, kahit na ang alinman sa mga bahaging iyon ay mga tambalang relasyon. Ginagawa nitong madaling maunawaan ang isang co-construct:

ti pelxu plise co kukte

ay binabasa bilang ti (pelxu plise) co kukte, na pareho ng ti kukte pelxu bo plise. Nangangahulugan din ito na ang isang ke … ke'e ay hindi maaaring sumaklaw sa isang co.

Isa pang halimbawa:

mi merko limna co mutce certu Ako ay isang napakahusay na manlalangoy na Amerikano.

merko

x₁ ay Amerikano (sa kahulugan ng USA)

limna

… lumalangoy

certu

… eksperto sa … (isang bagay)

Narito ang listahan ng iba't ibang uri ng mga pangpangkat sa mga tambalang relasyon na nakaranggo mula sa pinakamahigpit hanggang sa pinakamaluwag:

1. bo at ke … ke'e
2. mga lohikal na pang-ugnay sa loob ng mga tambalang relasyon tulad ng je
3. hindi paggamit ng mga salitang pangpangkat
4. co

Tahasang pagtatapos ng mga argumento#

Ang maliit na salitang ku ay maaaring gamitin sa dulo ng isang argumento upang tahasang ipakita ang kanang hangganan nito. Ang ku ay katulad ng kanang panaklong sa matematika.

tu du le badna ku ui tu du le ui badna Iyon ang saging (yehey!)

Kumpara sa:

tu du le badna ui Iyon ang saging (yehey na ito ay saging at hindi ibang bagay sa kalikasan!)

Pag-iwas sa tahasang pagtatapos#

Ang isa pang istilo ng pagsasalita ay ang pag-iwas sa pagtatapos. Narito ang ilang karaniwang kaso:

Pag-aalis ng li'u, ang kanang panipi:

lu mi prami do li'u cu se cusku la .alis. lu mi prami do li'u se cusku la .alis. lu mi prami do cu se cusku la .alis. "Mahal kita," sabi ni Alice.

Maaaring alisin ang li'u dito dahil hindi maaaring magkaroon ng dalawang pangunahing konstruksyon ng relasyon sa isang pangungusap. Kaya, binabasa muna natin ang bahaging lu mi prami do, at pagkatapos kapag nakita natin ang cu, napagtanto natin na hindi natin maaaring ipagpatuloy ang siniping pangungusap na ito. Ipinapalagay natin na natapos na ang sipi at nagpapatuloy ang panlabas na pangungusap. Kaya, walang kalabuan ang lumilitaw.

Pag-aalis ng ku'o, ang kanang hangganan ng mga sugnay na relatibo:

le prenu noi mi zgana ke'a ku'o ca tavla le pendo be mi le prenu noi mi zgana ke'a ca tavla le pendo be mi Ang taong pinapanood ko ay ngayon nakikipag-usap sa aking kaibigan.

Maaaring alisin ang ku'o dito kapag ang sugnay na relatibo na kailangan natin (mi zgana ke'a) ay nagtatapos sa isang termino, ke'a sa kasong ito. Pagkatapos ng sugnay na relatibo, may nagsisimula na iba sa termino, kaya hindi maaaring ipagpatuloy ang sugnay na relatibo, at sa gayon alam natin na matagumpay itong nagtatapos nang walang anumang tahasang mga salitang kanang panaklong.

Ang katulad na trick ay ang palaging ilagay ang ke'a sa dulo ng sugnay na relatibo:

le prenu noi ke'a melbi ku'o ca tavla le pendo be mi le prenu noi melbi fa ke'a ca tavla le pendo be mi Ang taong maganda ay ngayon nakikipag-usap sa aking kaibigan.

Gayunpaman, sa sumusunod na kaso, kinakailangan ang pagtatapos:

le prenu noi mi zgana ke'a ku'o le pendo be mi ca tavla Ang taong pinapanood ko ay ngayon nakikipag-usap sa aking kaibigan.

dahil pagkatapos ng sugnay na relatibo na mi zgana ke'a, pinili nating maglagay ng isa pang termino (le pendo be mi) na hindi kabilang sa kasalukuyang sugnay na relatibo.

Ang isang semi-trick dito ay ang paggamit ng ce'e:

le prenu noi mi ke'a zgana ce'e le pendo be mi ca tavla Ang taong pinapanood ko ay ngayon nakikipag-usap sa aking kaibigan.

Dito, tinatapos natin ang sugnay na relatibo gamit ang pangunahing konstruksyon ng relasyon na zgana. Pagkatapos mayroon tayong pang-ugnay na ce'e at isang termino pagkatapos (le pendo be mi). Dahil ang ce'e ay maaari lamang mag-ugnay ng mga termino, alam natin na sa kaliwa ng ce'e, mayroon tayong termino, na maaari lamang maging le prenu noi mi ke'a. Kaya, napanatili ang kahulugan, at walang kalabuan ang lumilitaw. Tandaan na kailangan pa rin natin ng hiwalay na salita, ce'e, sa ganitong mga kaso, kaya bagaman inalis natin ang salitang kanang panaklong, kailangan pa rin nating magpakilala ng ibang bagay.

Pag-aalis ng kei, ang kanang hangganan ng mga panloob na pangungusap:

mi cinmo le ka badri kei le tcini le ka badri cu se cinmo mi le tcini mi cinmo fi le tcini fe le ka badri mi cinmo le ka badri ce'e le tcini Nalulungkot ako tungkol sa sitwasyon.

le tcini

ang sitwasyon

mi stidi lo ka citka su'o da kei do mi stidi lo ka ce'u su'o da citka ce'e do Iminumungkahi ko na kumain ka ng kahit ano.

stidi

… nagmumungkahi ng … (property) sa … (isang tao)

Tulad ng nakikita mo, walang trick na gumagawa ng resulta na mas maikli kaysa sa orihinal na may kei, kaya para sa pagiging maikli, maaaring gusto mong gamitin ang kei.

Pagkukumberte mula sa mga set patungo sa mga masa#

le prenu cu pa moi le'i pendo be mi ku noi lu'o ke'a ca smaji Siya ang una sa aking mga kaibigan na magkasamang tahimik. Ang tao ay ang una sa set ng aking mga kaibigan na, bilang isang grupo, ay tahimik ngayon.

smaji

… tahimik, … walang ingay

Ang qualifier na salita na lu'o na inilalagay bago ang isang argumento ay kinukumberte ito sa isang masa na binubuo ng mga miyembro ng argumentong iyon. Sa kasong ito, ang ke'a ay tumutukoy sa set ng aking mga kaibigan na le'i pendo be mi at pagkatapos ay kinukumberte ng lu'o ang mga miyembro ng set sa isang masa, ang grupo ng aking mga kaibigan.

Mga set at subset#

Ang ilang infinitive ay maaaring magpahiwatig ng higit sa isang ce'u:

le'i prenu cu simxu le ka prami le'i prenu cu simxu le ka ce'u prami ce'u Nagmamahalan ang mga tao.

simxu

ang mga miyembro ng set na x₁ ay magkapalit na gumagawa ng x₂

Ang relasyong simxu ay kumukuha ng bawat posibleng pares mula sa set na tinukoy sa lugar na x₁ at pinapahayag ang relasyong tinukoy sa loob ng x₂.

Kung mayroon tayong tatlong tao, nangangahulugan ito na lahat sila ay nagmamahalan.

do ce la .alis. ce mi simxu le ka prami do ce la .alis. ce mi simxu le ka ce'u prami ce'u Ikaw, si Alice, at ako ay nagmamahalan lahat.

ce

pang-ugnay: pinagsasama ang maraming argumento sa isang set

Ang pang-ugnay na ce ay pinagsasama ang mga argumento sa isang set. Kaya, ang do ce la .alis. ce mi ay maaaring mas mahabang paraan ng le'i prenu mula sa naunang halimbawa kapag gusto nating pangalanan ang mga miyembro ng set.

Sa kabuuan, pinapahayag natin ang 6 na relasyon:

1. Mahal mo si Alice.
2. Mahal mo ako.
3. Mahal ako ni Alice.
4. Mahal ka ni Alice.
5. Mahal ko si Alice.
6. Mahal kita.

Kaya, ang simxu ay isang magandang shortcut para sa pagpapahayag ng mga mutual na relasyon.

Ngayon isaalang-alang ang halimbawa:

le'i su'o cmima be le'i prenu cu simxu le ka prami Ang ilan sa mga tao ay nagmamahalan.

cmima

x₁ ay miyembro ng set na x₂

Sa halimbawang ito, ipinapakita natin na ang isang subset ng mga tao na tinutukoy (isang subset ng le'i prenu) ay may mutual na pagmamahal.

Pinapayagan tayo nito na maghatid ng mas mahihirap pang ideya:

le'i su'o citno cmima be le'i stati prenu cu simxu le ka prami Ang ilang kabataan mula sa mga matalinong taong iyon ay nagmamahalan. Ang ilang batang miyembro ng set ng mga matalinong tao ay nagmamahalan.