Leksyon 11. Mga mas komplikadong paksa#

Kilalanin din ang iyong unang wika#

Kapag sinusubukan mong ipahayag ang iyong sarili sa Lojban, mahalaga na hindi ito maging basta-basta lang na kopya ng Ingles.

Isipin ang parirala:

Terry, ang tigre, bumibisita sa malaking lungsod.

Maaaring nakakatukso gamitin ang relasyon

vitke

$x_1$ (bisita) bumibisita kay $x_2$ (sinuman) sa $x_3$

Gayunpaman, ang pariralang bumibisita sa malaking lungsod ay nagpapahiwatig ng pagbisita sa isang lugar, hindi sa isang tao sa lugar na iyon, na nagbibigay-diin sa katotohanan na ang salitang Ingles na to visit ay maaaring magkaroon ng ilang kahulugan.

Tunay nga, halimbawa, kung titingnan natin ang Pranses, makikita natin ang magkakaibang solusyon:

Gusto kong bisitahin ang aking mga kaibigan.
J'aimerais rendre visite à mes amis.

Gusto kong bisitahin ang lungsod na ito.
J'aimerais visiter cette ville.

Ang Pranses ay gumagamit ng rendre visite kapag bumibisita sa isang tao at visiter kapag bumibisita sa isang lugar.

Sa Lojban, isinalin natin ang kahulugan, hindi lamang ang mga salita.

Mahalaga rin ang pag-unawa sa mga katangian ng iyong sariling wika kapag sinusubukan mong ipahayag ang isang bagay sa Lojban.

Ang mga solusyon sa halimbawang ito ay maaaring:

la .teris. poi tirxu cu klama le barda tcadu Terry, ang tigre, pumupunta sa malaking lungsod.

tirxu

$x_1$ ay isang tigre

la .teris. poi tirxu cu pa roi klama le barda tcadu Terry, ang tigre, minsan pumupunta sa malaking lungsod.

la .teris. poi tirxu cu pa re'u mo'u klama le barda tcadu Terry, ang tigre, sa unang pagkakataon dumating sa malaking lungsod.

la .teris. poi tirxu cu co'a klama le barda tcadu Terry, ang tigre, umaalis papuntang malaking lungsod.

Apat na kahulugan ng ‘you’ sa Ingles#

Nakita na natin ang dalawang panghalip na pampersonal, mi (ako) at do (ikaw). Gayunpaman, ang ikaw sa Ingles ay maaaring magkaroon ng iba't ibang kahulugan, na isinalin sa Lojban sa partikular na paraan:

• ikaw bilang ang taong kausap ko:

le pa do
ikaw isa

Alam natin na ang le re prenu ay nangangahulugang ang dalawang tao. Posible rin na maglagay ng mga numero pagkatapos ng le at bago ang mga panghalip.

• ikaw bilang lahat ng taong kausap ko:

ro do
bawat isa sa inyo, lahat sa inyo (o Southern U.S. y'all)

Maaari ring gamitin ang mga numero na may ko:

ro ko klama ti
Lahat kayo, pumunta rito.

• ikaw bilang isang tiyak na bilang ng mga taong kausap ko:

le re do
kayo dalawa

Halimbawa, maaari kang magsimula ng mga email sa iyong mga magulang gamit ang coi le re do.

Pansinin na ang re do ay nangangahulugang dalawang sa inyo at ang re le ci do ay nangangahulugang dalawang sa inyo sa tatlo.

• ikaw bilang ang taong o mga taong kausap ko pati na rin ang iba pang tao o mga tao:

do'o
ikaw at iba pa

• ikaw bilang sinuman (hal., Hindi kayang bilhin ng pera ang pagmamahal.):

Karaniwang ipinapahayag ito sa pamamagitan ng:

ro da
lahat ng da

o

ro lo prenu
lahat ng tao

Gayunpaman, maaari mong madalas na hindi ito isama o ilagay ang zo'e sa posisyon na iyon.

zoi ay isang tanda ng panipi para sa pagsipi ng hindi-Lojban na teksto. Ang syntax nito ay zoi X. teksto .X, kung saan si X ay isang salita sa Lojban (tinatawag na salita ng paghihiwalay) na hiwalay mula sa sitedong teksto ng mga tigil, at hindi matatagpuan sa nakasulat na teksto o sa sinasalitang tunog ng phoneme sa loob ng panipi na iyon. Karaniwan, ngunit hindi kinakailangan, na gamitin ang pangalan ng ilang titik, na katumbas ng Lojban na pangalan ng wika na isinasipi:

zoi gy. John is a man .gy. cu glico jufra "Si John ay isang lalaki" ay isang pangungusap sa Ingles.

glico

$x_1$ ay Ingles

kung saan gy. ay tumutukoy sa glico. Iba pang popular na mga pagpipilian ng mga salita ng paghihiwalay ay ang salitang zoi mismo at isang salitang Lojban na nagmumungkahi sa paksa ng panipi.

Mahigpit na iwasan ng Lojban ang anumang kalituhan sa pagitan ng mga bagay at ang mga pangalan ng mga bagay:

zo .bob. cmene la .bob. Ang-salita "Bob" ay-ang-pangalan-ng ang-isang tinatawag na Bob.

zo .bob. ay ang salita, samantalang si la .bob. ay ang bagay na tinatawag ng salita. Ang maikling mga salitang tagapagkwalipika la'e at lu'e na inilalagay bago sa mga termino ay nagpapalit-palit sa pagitan ng mga sanggunian at ang kanilang tinutukoy:

zo .bob. cmene la'e zo .bob. Ang-salita "Bob" ay-ang-pangalan-ng ang-tinutukoy-ng ang-salita "Bob".

lu'e la .bob. cmene la .bob. Isang-simbolo-para kay Bob ay-ang-pangalan-ng Bob.

Ang huling dalawang halimbawa ay nangangahulugan ng pareho. Ngunit ito ay iba:

la .bob. cu cmene la .bob. Si Bob ang pangalan ni Bob.

at nagsasabing si Bob ay parehong ang pangalan at ang bagay na tinatawag, isang hindi kapani-paniwala na sitwasyon. Ang mga tao ay hindi mga pangalan.

la'o ay naglilingkod upang markahan ang mga hindi-Lojban na pangalan, halimbawa, ang mga binomial na pangalan ng Linnaean (tulad ng "Homo sapiens"), na ang mga ito ay mga internasyonal na pamantayan na mga pangalan para sa mga uri ng hayop at halaman.

Ang mga pangalan na kilala sa internasyonal na maaaring mas madaling makilala sa pamamagitan ng pagbaybay kaysa sa pagbigkas, tulad ng Goethe, ay maaari ring lumitaw sa teksto ng Lojban gamit ang la'o:

la'o dy. Goethe .dy. cu me la'o ly. Homo sapiens .ly. Si Goethe ay isang Homo sapiens.

Ang paggamit ng la'o para sa lahat ng pangalan kaysa sa pag-aayos sa mga ito sa Lojban, gayunpaman, ay maaaring magresulta sa isang magastos na teksto.

Lahat ng inilahad sa teksto ay dapat ding maipahayag sa pagsasalita at vice versa. Kaya't hindi maaaring magkaroon ng anumang bantas na hindi binibigkas. Ibig sabihin, ang Lojban ay may malawak na hanay ng mga salita upang iquote ang iba pang mga salita. Lahat ng Lojban ay nagpapalit ng isang teksto sa isang terminong argumento.

lu … li'u i-quote lamang ang teksto na tama sa gramatika. Upang i-quote ang anumang teksto sa Lojban, gamitin ang lo'u … le'u quotes sa halip.

— xu lo'u je le'u lojbo sumsmi — na ku sumsmi — "Je" ba term? — Hindi.

ma xe fanva zoi gy.What's up?.gy. la .lojban. Paano isalin ang "What's up?" sa Lojban?

Mga Internal na term#

Sa paggamit ng be, maaari mong punan hindi lamang ang mga puwang ng mga relasyon kundi maaari ka ring magdagdag ng mga modal na term:

le xatra be de'i li vo cu se mrilu de'i li ze Ang liham na may petsa ng ika-4, ay ipinadala noong ika-7

xatra

$x_1$ ay isang liham

Ang petsang may tag na de'i ay nauukol lamang sa xatra. Ihalintulad ito sa:

le xatra de'i li vo cu se mrilu de'i li ze Ang liham noong ika-4 ay ipinadala noong ika-7 (kung ano man ang ibig sabihin nito)

Kung walang be, ang term na de'i li vo ay nauukol sa buong relasyon, hindi sa xatra. Ang nais nating sabihin ay ang unaing petsa ay nauukol lamang sa liham, at ang huliing petsa ay nauukol sa pagpapadala ng liham. Ibig sabihin nito, sa le xatra be de'i li vo ang bahagi ng de'i li vo (ika-4, bilang isang petsa), ay nauukol lamang sa argumentong le xatra, at hindi sa buong pangungusap.

Detalye ng mga Compound na relasyon#

Ang pag-groupan ng mga term sa gramatika ng Lojban ay lalong mahalaga kapag dating sa tanru (compound relations). Ang paraan kung paano nag-groupan ang mga relasyon sa isang tanru ay nagtatakda kung ano ang ibig sabihin ng tanru na iyon. Halimbawa,

ang masamang magasin ng musika

may dalawang interpretasyon sa Ingles: isang masamang magasin tungkol sa musika o isang magasin tungkol sa masamang musika. Sa Lojban, ang katumbas nito

le xlali zgike karni

mayroon lamang ang interpretasyon isang masamang-magasin ng musika, dahil ang unang dalawang relasyon (xlali zgike — masamang musika) ay nag-groupan muna. Mahalaga na baguhin ang pag-groupan ng mga relasyon upang matiyak na ang tanru ay naglalaman ng inaasahang kahulugan. Dahil dito, mayroon ang Lojban ng ilang mekanismo upang gawing tama ang pag-groupan ng tanru.

Sa Ingles, ginagamit natin ang mga bracket upang istraktura ang teksto. Gayundin, para sa tanru, ginagamit natin ang ke para sa kaliwang bracket at ke'e para sa kanang bracket.

le xlali ke zgike karni ay nangangahulugang ang masamang (music magazine).

Tulad ng makikita mo, hiwalay natin ang xlali mula sa natitirang tanru at ginawa itong mag-apply sa buong tanru. Walang pangangailangan para sa ke'e sa dulo ng tanru dahil alam na natin na ito na ang katapusan.

.i mi pu zi te vecnu le xlali ke zgike karni .i to'e zanru la'o gy.Eurythmics.gy. Kakabili ko lang ng isang masamang (music magazine). Nilait nito ang Eurythmics.

Ito ang isang paraan ng paggrupong magkasama ng mga bahagi sa tanru. Ang isa pang paraan ay gamitin ang bo sa isang bagong papel. Kapag lumitaw ang bo sa pagitan ng dalawang bahagi, ibig sabihin nito na ang mga bahaging iyon ay mas masikip na nagkakasama kaysa sa anumang iba. Kaya isang alternatibong paraan ng pag-sabi ng bad (music magazine) ay

le xlali zgike bo karni

ang masamang music-magazine

Ang bo dito ay katulad ng gitling sa pagsasalin sa Ingles. Ibig sabihin nito na dapat ituring na isang yunit ang zgike bo karni, kung saan ang xlali (bad) ay nag-aaply.

Kaya ang bo ay nagpapalakas sa mga koneksyon:

la .doris. e la .alis. o nai bo la .bob. Doris at (either Alice or Bob)

Maaari ring gamitin ang ke kasama ng mga connective (bagaman hindi sa mga pangungusap; may sariling uri ng bracket ang mga ito, tu'e … tu'u). Kaya maaari rin nating sabihin

la .doris. e ke la .alis. o nai la .bob.

Tandaan na madalas na maaaring hindi isama ang kanang bracket na ke'e nang hindi nagbabago ang kahulugan (tulad sa kasong ito).

Ang mga forethought conjunctions ay madalas na ginagamit dahil maaari nitong alisin ang pangangailangan para sa kanang bracket:

ge la .doris. gi go nai la .alis. gi la .bob. Doris at either Alice or Bob

at

go nai ge la .doris. gi la .alis. gi la .bob. Either Doris and Alice, or Bob

Walang pangangailangan para sa bo o ke sa mga forethought conjunctions.

«co» para sa pagbabago ng pagkakasunod-sunod sa mga compound relations#

May isa pang paraan ng pagbabago ng pagkakasunod-sunod sa mga compound relations.

mi fanva se jibri Ako ay isang propesyonal na tagasalin

jibri

$x_1$ ay isang trabaho ni $x_2$

Kung gusto kong sabihin na ako ay isang propesyonal na tagasalin mula sa Ingles patungo sa Aleman, maaari kong gamitin ang be at bei:

mi fanva be le dotco bei le glico be'o se jibri Ako ay isang propesyonal na tagasalin patungo sa Aleman mula sa Ingles.

dotco

$x_1$ ay Aleman

Ang katotohanan na ito ay isang kompuwesto na relasyon ay maaaring madaling mawala sa pagsasalita dahil sa kumplikadong istraktura ng pangungusap. Dito, maaari nating gamitin ang salitang co:

co — binabaligtad ang kompuwesto na relasyon, ginagawa ang pinakakanang bahagi na mag-modipika sa pinakakaliwa sa halip na sa kabilang paraan. Ang anumang naunang termino ng argumento ay nagpupuno sa binago, ang anumang sumusunod na termino ng argumento ay nagpupuno sa modipikador.

mi se jibri co fanva le dotco le glico

Ito ay parehong relasyon sa naunang Lojban, ngunit mas madaling maunawaan. Pansinin na ang anumang argumento bago ang kompuwesto na relasyon ay nagpupuno sa se jibri, habang ang sumusunod dito ay nagpupuno lamang sa modipikadong bahagi: fanva.

Ang lakas ng pagkakatali ng dalawang bahagi sa co ay napakahina — mas mahina kaysa sa normal na pagkakagrupong kompuwesto na walang anumang mga salitang panggrupong. Ito ay tiyak na ang pinakakaliwang bahagi ay laging ang bahagi na binabago, at ang pinakakanang bahagi ay laging nagmumodipika, kahit na ang anumang bahagi ay kompuwesto na relasyon. Ito ay gumagawa ng isang co-konstrak na madaling maunawaan:

ti pelxu plise co kukte

binabasa bilang ti (pelxu plise) co kukte, na parehong sa ti kukte pelxu bo plise. Ito rin ay nangangahulugang ang ke … ke'e ay hindi maaaring saklawin ang isang co.

Isang halimbawa pa:

mi merko limna co mutce certu Ako ay isang napakahusay na Amerikanong manlalangoy.

merko

$x_1$ ay Amerikano (ang kahulugang USA)

Narito ang listahan ng iba't ibang uri ng mga panggrupong kompuwesto na nakaayos mula sa pinakamalupit hanggang sa pinakamaluwag:

1. bo at ke … ke'e
2. lohikal na konektibong nasa loob ng kompuwesto na relasyon tulad ng je
3. hindi paggamit ng mga salitang panggrupong
4. co

Malinaw na pagtatapos ng mga argumento#

Ang maliit na salitang ku ay maaaring gamitin sa dulo ng isang argumento upang ipakita nang eksplisito ang kanang hangganan nito. Ang ku ay katulad ng kanang bracket sa matematika.

tu du le badna ku ui tu du le ui badna Iyon ang saging (yay!)

Kumpara sa:

tu du le badna ui Iyon ang saging (yay na saging ito at hindi iba pang bagay sa kalikasan!)

Pag-iwas sa eksplisitong pagtatapos#

Isang estilo ng pagsasalita ay ang pag-iwas sa pagtatapos. Narito ang ilang karaniwang kaso:

Pangangalas ng li'u, ang kanang tanda ng panipi:

lu mi prami do li'u cu se cusku la .alis. lu mi prami do li'u se cusku la .alis. lu mi prami do cu se cusku la .alis. "Iniibig kita," sabi ni Alice.

Maaaring hindi na isama ang li'u dito dahil hindi maaaring magkaroon ng dalawang pangunahing konstruksyon ng relasyon sa isang pangungusap. Kaya, unang binabasa natin ang bahagi ng lu mi prami do, at pagkatapos natin makita ang cu, nauunawaan natin na hindi na natin maaaring ituloy ang pangungusap na naka-quote. Iniisip natin na natapos na ang panipi at nagpapatuloy ang pangungusap sa labas. Kaya, walang labis na kahulugan na lumilitaw.

Pangangalas ng ku'o, ang kanang hangganan ng mga pangungusap na may kaugnayan:

le prenu noi mi zgana ke'a ku'o ca tavla le pendo be mi le prenu noi mi zgana ke'a ca tavla le pendo be mi Ang taong aking sinusubaybayan ay kasalukuyang nakikipag-usap sa kaibigan ko.

Maaaring hindi na isama ang ku'o dito kapag ang pangungusap na may kaugnayan na kailangan natin (mi zgana ke'a) ay nagtatapos sa isang termino, ke'a sa kasong ito. Pagkatapos ng pangungusap na may kaugnayan, may nagsisimula nang iba bukod sa isang termino, kaya hindi na maaaring ituloy ang pangungusap na may kaugnayan, kaya alam nating matagumpay itong natapos nang walang anumang eksplisitong mga salitang kanang bracket.

Isang katulad na paraan ay palaging ilagay ang ke'a sa dulo ng pangungusap na may kaugnayan:

le prenu noi ke'a melbi ku'o ca tavla le pendo be mi le prenu noi melbi fa ke'a ca tavla le pendo be mi Ang taong maganda ay kasalukuyang nakikipag-usap sa kaibigan ko.

Gayunpaman, sa sumusunod na kaso, kinakailangan ang pagtatapos:

le prenu noi mi zgana ke'a ku'o le pendo be mi ca tavla Ang taong aking sinusubaybayan ay kasalukuyang nakikipag-usap sa kaibigan ko.

dahil pagkatapos ng pangungusap na may kaugnayan mi zgana ke'a, pinili nating ilagay ang isa pang termino (le pendo be mi) na hindi nauugnay sa kasalukuyang pangungusap na may kaugnayan.

Isang semi-trick dito ay gamitin ang ce'e:

le prenu noi mi ke'a zgana ce'e le pendo be mi ca tavla Ang taong aking sinusubaybayan ay kasalukuyang nakikipag-usap sa kaibigan ko.

Dito, tinatapos natin ang pangungusap na may kaugnayan gamit ang pangunahing konstruksyon ng relasyon na zgana. Pagkatapos ay mayroon tayong pangatnig na ce'e at isang termino pagkatapos (le pendo be mi). Dahil ang ce'e ay maaaring mag-ugnay lamang ng mga termino, alam nating sa kaliwa ng ce'e, may isang term, na maaaring lamang ang le prenu noi mi ke'a. Kaya, naipanatili ang kahulugan, at walang labis na kahulugan na lumilitaw. Tandaan na kailangan pa rin natin ng isang hiwalay na salita, ce'e, sa mga ganitong kaso, kaya bagaman tinanggal natin ang salitang kanang bracket, kailangan pa rin nating ipakilala ang iba.

Pangangalasan ang kei, ang kanang hangganan ng mga loob na mga pangungusap:

mi cinmo le ka badri kei le tcini le ka badri cu se cinmo mi le tcini mi cinmo fi le tcini fe le ka badri mi cinmo le ka badri ce'e le tcini Nararamdaman ko ang lungkot tungkol sa sitwasyon.

mi stidi lo ka citka su'o da kei do mi stidi lo ka ce'u su'o da citka ce'e do Inirerekomenda ko na kumain ka ng kahit ano.

Kung titignan mo, walang paraan na gumawa ng resulta na mas maikli kaysa sa orihinal na may kei, kaya para sa kahusayan, maaari mong gamitin ang kei.

Pag-convert mula sa mga set patungo sa mga masa#

le prenu cu pa moi le'i pendo be mi ku noi lu'o ke'a ca smaji Siya ang unang sa aking mga kaibigan na nagpapanatili ng katahimikan kasama-sama. Ang tao ang unang sa set ng aking mga kaibigan na ngayon, bilang isang grupo, ay tahimik.

Ang salitang pang-uri na lu'o na inilalagay bago ang isang argumento ay nagco-convert nito patungo sa isang masa na binubuo ng mga miyembro ng argumentong iyon. Sa kasong ito, ang ke'a ay tumutukoy sa set ng aking mga kaibigan le'i pendo be mi at pagkatapos ay binubuo ng lu'o ang mga miyembro ng set patungo sa isang masa, ang grupo ng aking mga kaibigan.

Mga Set at mga Subsets#

Maaaring mag-implika ng higit sa isang ce'u ang ilang infinitives:

le'i prenu cu simxu le ka prami le'i prenu cu simxu le ka ce'u prami ce'u Ang mga tao ay nagmamahalan.

simxu

mga miyembro ng set $x_1$ ay nagtutulungan sa paggawa ng $x_2$

Ang relasyon na simxu ay kumukuha ng bawat posibleng pares mula sa set na tinukoy sa lugar ng $x_1$ at nagpapatunay ng relasyon na tinukoy sa loob ng $x_2.

Kung mayroon tayong tatlong tao, ibig sabihin ay nagmamahalan silang lahat.

do ce la .alis. ce mi simxu le ka prami do ce la .alis. ce mi simxu le ka ce'u prami ce'u Ikaw, Alice, at ako ay nagmamahalan sa isa't isa.

ce

pang-ugnay: pinagsasama ang ilang argumento patungo sa isang set

Ang pang-ugnay na ce ay nagpapagsama ng mga argumento patungo sa isang set. Kaya, ang do ce la .alis. ce mi ay maaaring isang mas mahabang paraan ng le'i prenu mula sa nakaraang halimbawa kapag nais nating tawagin ang mga miyembro ng set.

Sa kabuuan, ating pinatutunayan ang 6 na relasyon:

1. Mahal mo si Alice.
2. Mahal mo ako.
3. Mahal ako ni Alice.
4. Mahal ka ni Alice.
5. Mahal ko si Alice.
6. Mahal kita.

Kaya, simxu ay isang magandang shortcut para sa pagpapahayag ng mga mutual na relasyon.

Ngayon, tingnan ang halimbawa:

le'i su'o cmima be le'i prenu cu simxu le ka prami Ang ilan sa mga tao ay nagmamahalan.

cmima

$x_1$ ay isang miyembro ng set $x_2$

Sa halimbawang ito, ipinapakita natin na may isang subset ng mga taong nabanggit (isang subset ng le'i prenu) na nagmamahalan.

Ito ay nagbibigay sa atin ng kakayahan na iparating ang mas komplikadong mga ideya:

le'i su'o citno cmima be le'i stati prenu cu simxu le ka prami Ang ilan sa mga kabataan mula sa mga matalinong tao ay nagmamahalan. Ang ilang batang miyembro ng set ng mga matalinong tao ay nagmamahalan.

Ang dahilan sa likas na mga variable verb ay nakatago sa pormal na lohika. Walang duda, bihira itong gamitin sa pagsasalita ngunit narito ang isang posibleng halimbawa:

su'o bu'a zo'u ge ge da na bu'a gi su'o da su'o de zo'u ge da .e de bu'a gi da manci de gi ro da ro de zo'u da bu'a .ije da manci de .inaja de bu'a

• ayusin ang pangungusap