Aralin 7. Mga Titik, Tumutukoy sa mga Kaugnayan, Petsa#

Mga Pangalan ng mga Titik sa Lojban#

Mayroong pangalan ang bawat titik sa Lojban.

Ang sumusunod na talahanayan ay kumakatawan sa pangunahing alpabeto ng Lojban at kung paano bigkasin ang mga titik (sa ilalim ng bawat titik):

Kung titingnan natin:

• para makuha ang pangalan ng isang patinig, idinadagdag natin ang salitang bu.
• para makuha ang pangalan ng isang katinig, idinadagdag natin ang y. sa katinig.
• ang salita para sa ' (apos) ay .y'y.

Maaari nating ispel ang mga salita gamit ang mga pangalan na ito. Halimbawa, ang CNN ay magiging cy. ny. ny.

Mga Titik sa Halip ng 'he' at 'she'#

Ang isang hanay ng isa o higit pang mga pangalan ng titik ay maaaring magsilbing panghalip, nagbibigay ng alternatibong paraan para tukuyin ang mga naunang nabanggit na argumento sa pagsasalita.

la .alis. pu klama le nurma .i le nurma cu melbi la .alis. la .alis. pu klama le nurma .i ri melbi la .alis. la .alis. pu klama le nurma .i ny. melbi la .alis. la .alis. pu klama le nurma .i ny. melbi .a bu Pumunta si Alice sa probinsya. Maganda sa paningin ni Alice ang rural na lugar. Pumunta si Alice sa probinsya. Maganda ito sa kanya.

Ang lahat ng mga bersyon sa Lojban sa itaas ay may parehong kahulugan.

Dahil ang unang titik sa .alis. ay a (binalewala ang tuldok) at ang unang titik sa nurma ay n, maaari nating gamitin ang mga titik sa halip ng salitang ito upang tukuyin ang mga argumento na ito nang tama:

• .a bu ay tumutukoy kay la .alis.
• ny. ay tumutukoy sa le nurma

Ang paraang ito ay maaaring mas kumportable kaysa sa he o she sa Ingles, o kahit sa Lojban na ri o ra. Ito ay nagbibigay sa atin ng paraan upang gawing mas maikli ngunit eksakto ang pagsasalita, nang hindi na kailangang paulit-ulit na banggitin ang mga mahahabang pangalan o iba pang termino ng argumento.

Gayunpaman, mahalaga ring tandaan na maaaring may mga sitwasyon kung saan nais nating tukuyin muli, halimbawa, ang le nurma, ngunit may ibang argumento na nagsisimula sa n sa pagitan, na ginagawa ang ny. na hindi na maaaring tumukoy sa rural na lugar. Sa mga ganitong kaso, ang pinakamabilis na solusyon ay paulit-ulit na banggitin ang buong argumento, halimbawa, sabihin ang le nurma:

bu'u le nurma la .alis. pu penmi la .nik. i ri se zdani bu'u le nurma Sa probinsya, nakilala ni Alice si Nick. May tahanan siya sa probinsya.

zdani

… ay tahanan ng …

se zdani

… may tahanan …, … nakatira sa …

Kung ang isang pangalan ay binubuo ng ilang cmevla, maaari mong gamitin ang mga unang titik ng mga ito upang tukuyin ang pangalan na iyon. Ganun din sa mga kompuwestong relasyon:

la .djan.smit. cu citka le glare stasu .i dy.sy. nelci fy.sy. Si John Smith ay kumakain ng mainit na sopas. Gusto niya ito.

glare

… mainit

dy.sy. ay isang solong panghalip. Ganun din sa fy.sy..

Kung kailangan mong maglagay ng ilang panghalip nang sunod-sunod, hiwalayin ang mga ito gamit ang salitang boi:

mi klama la .paris. la .moskov. Pupunta ako sa Paris mula sa Moscow.

mi klama py. boi my. Pupunta ako sa P mula sa M.

Ang pangungusap na mi klama py. my. ay nangangahulugang Pupunta ako sa PM, na ibig sabihin ay iba.

la .tom.silver. pu zvati .i je'u ty. sy. boi .ui pu sidju mi Si Tom Silver ay naroon. At talaga, si TS (yay!) ay tumulong sa akin.

Kapag naglagay ka ng isang interjection pagkatapos ng mga titik na iyon, hiwalayin ang mga ito gamit ang boi. Kung walang boi, ang mga interjection ay mag-uugnay sa huling titik.

Iba't ibang paraan ng pagsasabi ng ‘tayo’ sa Lojban#

Sa Lojban, may ilang mga panghalip na malapit sa kahulugan ng tayo:

mi'o

ikaw at ako

mi'a

tayo nang wala ka

ma'a

ikaw, ako, at iba pa

Kaya, kapag nagsasalita, kailangan mong maging maingat kung aling kahulugan ng tayo ang kailangan mo.

At sa wakas:

mi

ako o ang mga nagsasalita

mi ay maaari ring mangahulugan ng tayo! Sa Lojban, walang pagkakaiba sa pagitan ng pambalana at pangmaramihan sa default. Kaya, kung may ilang tao na nagsasalita ng sabay-sabay, ang mi (na tumutukoy sa isa o higit pang nagsasalita) ay ganap na tama para sa tayo. Sa praktika, karaniwan mong makikita ang mi na ginagamit sa ganitong paraan kapag ang isang tao ay nag-aakala na nagsasalita (o mas madalas, sumusulat) para sa iba.

Mga halimbawa:

mi prami do Iniibig kita.

mi'a ba penmi do Magkikita kami sa iyo.

ma'a remna Tayo ay lahat tao.

mi djica le nu do cliva Gusto namin na umalis ka.

cliva

$x_1$ umalis

«ri» sa halip ng ‘siya’ at ‘siya’#

Sa naunang bahagi, natutunan natin ang panghalip na ri:

ri

panghalip: tumutukoy sa nakaraang argumentong natapos na (lumalaktaw sa mga stable na panghalip tulad ng mi, do, mga salita para sa tayo)

mi catlu le nanmu .i ri melbi Tinitigan ko ang lalaki. Siya ay guwapo.

melbi

$x_1$ maganda / maganda / guwapo sa isang tao $x_2$

Ang ri ay tumutukoy sa nakaraang natapos na argumentong ginamit sa teksto o pagsasalita ng isang tao:

la .alis. cu sipna bu'u le sledi'u pe la .alis. Si Alice ay natutulog sa kuwarto ni Alice. Si Alice ay natutulog-sa ang ng-Alice kuwarto.

la .alis. cu sipna bu'u le sledi'u pe ri Si Alice ay natutulog sa kanyang kuwarto. Si Alice ay natutulog sa kuwarto ng [nakaraang termino ng argumento].

sledi'u

Ang $x_1$ ay isang kuwarto para sa layunin ng $x_2$ (proposisyon)

Ang ri ay katumbas ng pag-uulit ng huling argument, na si la .alis. dito.

Isang aspeto na dapat pansinin ay hindi inuulit ng ri ang le sledi'u pe ri (na isa ring argument), dahil ang ri ay bahagi ng argument na iyon at kaya ang argument na iyon ay hindi "naunang", hindi pa tapos kapag lumitaw ang ri. Ito ay nagpapigil sa ri na maging rekursibong tumutukoy sa sarili nito.

Isang halimbawa pa:

le du'u le prenu cu melbi cu se djuno ri Na ang tao ay maganda ay alam niya sa kanyang sarili.

Ang ri ay tumutukoy sa le prenu (at hindi sa le du'u le prenu cu melbi bagaman pareho nang kumpleto ang mga argumento: nagsisimula ang le prenu huli, pagkatapos ng simula ng le du'u le prenu cu melbi).

Ang relasyon sa loob ng sei ay bumubuo ng isang parallel na teksto. Iniiwasan ng ri ang mga argumento sa loob ng mga relasyon ng sei:

mi viska la .lukas. sei la .doris. pu cusku .i ri jibni la .micel. Nakikita ko si Lucas, — sabi ni Doris. Siya ay malapit kay Michelle.

Sa halimbawang ito, hindi maaaring tumukoy ang ri sa la .doris. Binibigyan lamang natin ng pagtawid ang buong relasyon ng sei la .doris. pu cusku kapag nagdedesisyon kung saan dapat tumukoy ang ri.

Ang mga panghalip na nananatiling pareho sa buong usapan o kuwento ay hindi pinapansin ng ri. Diretso lamang nating inuulit ang mga ito:

mi lumci mi Naghuhugas ako ng aking sarili. Naghuhugas ako ng akin

lumci

Ang $x_1$ ay naglilinis ng $x_2$

mi prami mi Iniibig ko ang aking sarili. Iniibig ko ang akin.

Gayunpaman:

• ang mga panghalip na ti, ta, tu ay sinasama ng ri dahil maaaring nagbago ka ng tinutukoy mo, kaya ang pag-uulit ng tu ay maaaring hindi epektibo.
• gayundin, ang ri mismo (o mas maaga, ang kanyang panghalip) ay maaaring ulitin ng isang sumunod na ri. Sa katunayan, isang serye ng mga salitang ri na walang ibang argumento sa pagitan ay laging uulitin ang parehong argumento:

la .alis. cu catlu le nanmu .i ri melbi .i ri co'a zgana .a bu Si Alice ay napapansin ang isang lalaki. Siya ay guwapo. Siya ay napapansin ni Alice.

zgana

magmasid

co'a zgana

magsimulang magmasid, mapansin

Sa halimbawang ito, ang pangalawang ri ay may una nitong ri bilang panghalip, na mayroon namang le nanmu bilang panghalip. Ang tatlo ay tumutukoy sa parehong bagay: ang lalaki.

Sa huli, ikaw ang magdedesisyon kung ano, saan, at kailan gagamitin sa pagsasalita: ang paraan na may le + kaugnayan, ang paraan na may mga pangalan ng titik, o sa pamamagitan ng ri.

«go'i» para sa naunang relasyon#

la .alis. cu klama le barja .i la .alis. cu viska le nanmu la .alis. cu klama le barja .i le go'i cu viska le nanmu Si Alice ay pumupunta sa bar. Siya ay nakakita ng isang lalaki.

• Ang le go'i ay tumutukoy sa unang lugar ng naunang relasyon.
  • Ang go'i ay nagbibigay ng isa pang paraan ng pagtukoy sa isang argumentong kailangan natin.
• Ang le se go'i ay tumutukoy sa ikalawang lugar ng naunang relasyon.
• Ang le te go'i ay tumutukoy sa ikatlong lugar, at iba pa.

Mga Halimbawa:

.i la .alis. cu zgana le nanmu .i ri melbi .i la .alis. cu zgana le nanmu .i le se go'i cu melbi Si Alice ay nanonood ng isang lalaki. Siya ay guwapo.

Dito, ang le se go'i ay tumutukoy sa ikalawang lugar ($x_2$) ng naunang relasyon, na si le nanmu.

Isang halimbawa pa:

Si Bill ay nakakita kay Nick. Siya ay sinuntok niya.

Sa Ingles, hindi gaanong mahalaga ang kahusayan dito — he ay nangangahulugang isang lalaking nabanggit sa malapit na teksto o nakuha mula sa konteksto. Si Bill ba ang sumuntok kay Bob, o si Bob ang sumuntok kay Bill? Hindi natin alam. Sa Lojban, pwede nating sabihin:

la .bil. pu viska la .nik. .i le se go'i cu darxi le go'i Si Bill ay nakakita kay Nick. Si Nick ay sumuntok kay Bill.

Gayunpaman, sa karamihan ng mga kaso, maaaring gamitin ang ri o mga salitang titik:

la .bil. cu viska la .nik. i ri darxi la .bil. la .bil. cu viska la .nik. i ny. darxi by. Si Bill ay nakakita kay Nick. Si Nick ay sumuntok kay Bill.

Ang go'i mismo ay isang salitang relasyon, kaya't mayroon itong istraktura ng lugar:

mi tatpi .i do ji'a go'i Ako ay pagod. At ikaw rin.

Kapag sinabi natin do go'i, inuulit natin ang nakaraang relasyon ngunit pinalitan ang unang lugar nito ng do. Sa ibang salita, ang do ji'a go'i dito ay katulad ng pagsasabi ng do ji'a tatpi.

Oras ng Araw#

— ma tcika ti Anong oras na?

tcika

Ang $x_1$ (oras, minuto, segundo) ay ang oras ng pangyayari ng $x_2$

Sa Lojban, ang mga oras ay laging oras ng isang bagay. Kaya tinatanong natin kung ano ang oras ng ti, na nangangahulugang pangyayaring/bagay na ito, o sa ibang salita, ngayon.

li, isang unlaping para sa mga numero, ay ginagamit din para sa mga timestamp.

• Ang cacra bu ay isang unlaping na nagsasabing ang bilang ng oras ay sumusunod. Halos palaging ginagamit ang 24-oras na oras sa Lojban.
• Ang mentu bu ay isang unlaping na nagsasabing ang bilang ng minuto ay sumusunod.
• Ang snidu bu ay isang unlaping na nagsasabing ang bilang ng segundo ay sumusunod.

li cacra bu pa pa mentu bu pa no 11:10 (Sampung minuto makalipas ang labing-isang)

li cacra bu pa pa mentu bu pa no snidu bu pa ci 11 oras, 10 minuto at 13 segundo.

li cacra bu pa no mentu bu mu no 10:50, sampung bago maglabing-isang

Kung nais nating ibigay ang oras ng isang pangyayari, sa halip na sabihin lamang ang oras, puno ang ikalawang lugar:

li cacra bu pa no tcika le nu mi klama Ang sampung ng umaga ang oras na ako ay pumupunta.

Sa paggamit ng term de'i maaari tayong makakuha ng mas natural na pagkasabi:

mi klama de'i li cacra bu pa no Ako ay pumupunta ng alas diyes ng umaga.

de'i

sa … (oras), sa … (petsa)

At isang kapaki-pakinabang na halimbawa:

ca tcika le nu .ei sipna Oras na upang matulog.

Mga Petsa#

— ma detri ti Anong petsa ngayon?

— li mastu bu ze djedi bu pa Hulyo, uno.

detri

$x_1$ (taon, buwan, araw) ang petsa/oras ng pangyayari $x_2$

Isang opsyon pa:

— ma ca detri — Anong petsa ngayon?

• nanca bu ay isang unlaping nagsasabing sumusunod ang taon.
• masti bu ay isang unlaping nagsasabing sumusunod ang buwan.
• jefydei bu ay isang unlaping nagsasabing sumusunod ang araw ng linggo.
• djedi bu ay isang unlaping nagsasabing sumusunod ang araw.

Ang mga unlaping may mga numero pagkatapos ay maaaring gamitin sa anumang pagkakasunod-sunod (gamitin natin ang mga digit para ipakita ang mga numero):

li djedi bu 2 ca detri Ikalawang araw ng buwan ngayon.

li masti bu 4 djedi bu 1 ca detri Abril, una ngayon.

li djedi bu 5 masti bu 7 nanca bu 2005 detri le nu mi jbena Ang ikalimang ng Hulyo (ika-pitong buwan), taon 2005 ay kung kailan ako ipinanganak.

jbena

ang $x_1$ ay ipinanganak

Maaari rin nating gamitin ang de'i:

mi ba klama de'i li masti bu pano Ako ay pupunta sa Oktubre.

Ang mga Partikulo sa Lojban ay maaaring isulat nang walang puwang sa pagitan, tulad ng sa pano, na pareho sa pa no.

Para sa mga araw ng linggo, karaniwan, ang Lunes ang unang araw:

mi gunka de'i li jefydei bu pa Ako ay nagtatrabaho sa Lunes.

mi gunka ca ro se detri be li jefydei bu re Ako ay nagtatrabaho tuwing Martes.

xu do pu zvati la .paris. de'i li jefydei bu ci Nasa ka sa Paris noong Miyerkules?

Pagtukoy sa mga Intervals ng Oras#

mi nanca li re re Ako ay dalawampu't dalawang taong gulang.

nanca

ang $x_1$ ay may tagal na $x_2$ (bilang) taon

Ang nanca ay nagtutukoy sa tagal, at upang sabihing dalawang taon, punan ang ikalawang puwesto ng isang numero na may unlaping li.

le verba cu masti li re Ang bata ay dalawang buwang gulang.

masti

Ang $x_1$ ay $x_2$ buwan ang haba

le nu carvi cu djedi li ci Umuulan ng tatlong araw.

djedi

Ang $x_1$ (pagkakataon) ay $x_2$ (bilang) buong araw ang haba

Mga bagong pandiwa mula sa isang antas: ‘ibang kaysa sa’ — «na'e», ‘kontra-’ — «to'e»#

mi na'e nelci do Iba kaysa mahilig sa iyo.

Ang mga partikula ng "left scalar" (kung saan kasama ang na'e) ay inilalagay sa kaliwa ng mga konstruksyon na kanilang binabago, na bumubuo ng isang antas:

Ang antas mismo ay maaaring tukuyin gamit ang modal tag ci'u.

• je'a = tunay (ang positibong posisyon sa antas). Ang salitang je'a ay nagpapatibay ng kahulugan ng isang bahagi ng pangungusap. Karaniwan, ito ay ini-omit lamang.

mi je'a nelci do Tunay na mahal kita.

• na'e = hindi (ibang kaysa sa positibong posisyon sa antas)

mi na'e nelci do Iba kaysa mahilig sa iyo.

le stizu cu na'e xunre be ci'u le ka skari Ang upuan ay may kulay na hindi pula. Ang upuan ay iba kaysa pula sa antas ng pagkakaroon ng kulay

• no'e = hindi talaga (gitna sa antas). Ang salitang no'e ay nagbibigay ng gitna kahulugan sa isang bahagi ng pangungusap.

mi no'e nelci do Pagdating sa kung mahal o kinaiinisan kita, walang pakialam ako sa iyo. Ni hindi kita gusto ni kinaiinisan.

• to'e = kontra-, hindi-, mali- atbp. (kasalungat sa antas). Ang salitang to'e ay nagbibigay ng kasalungat na kahulugan sa isang bahagi ng pangungusap. Katulad ito ng unlaping Ingles na anti-.

mi to'e nelci do Kinaiinisan kita. I anti-like you

Ang na'e ay mas kumplikado kaysa sa no'e at to'e; maaari itong magkaroon ng anumang kahulugan sa kanila kapag hindi mo iniinda ang eksaktong kahulugan.

Mga komplikadong modal na termino: ‘dahil’ — «ki'u», ‘kahit’ — «to'e ki'u nai»#

Ang mga modal na termino ay maaaring hindi positibo sa dalawang paraan upang makakuha ng kaugnay na kahulugan.

ki'u

modal na termino: dahil, dahil sa paliwanag ..., na maaaring ipaliwanag sa pamamagitan ng katotohanan na ...

ki'u ma do cusku zo co'o Bakit mo sinasabi ang paalam?

Ang pagdagdag ng hulapi na nai ay nagbabago ng kahulugan:

ki'u nai

modal na termino: hindi dahil, na hindi maipaliwanag sa pamamagitan ng katotohanan na ...?!

mi se nabmi ki'u nai le nu mi laldo ce'e ki'u le nu mi na certu Ako ay may problema hindi dahil matanda ako kundi dahil hindi ako eksperto.

nabmi

Ang $x_1$ ay may problema sa $x_2$

se nabmi

Ang $x_1$ ay may problema na $x_2$

laldo

Ang $x_1$ ay matanda...

certu

Ang $x_1$ ay isang eksperto, propesyonal sa larangan ng $x_2$

Ang pagdagdag ng to'e ay naglalaman ng negasyon ng kahulugan:

to'e ki'u

dahil hindi, na maaaring ipaliwanag sa katotohanan na hindi nangyayari na...

mi jinga to'e ki'u le nu mi pu surla Ako ay nanalo dahil hindi ako nagpahinga.

Sa paggamit ng parehong to'e at nai makakakuha tayo ng:

to'e ki'u nai

sa kabila ng dahilan..., hindi dahil hindi, na hindi maipaliwanag sa katotohanan na hindi nangyayari...

.i to'e ki'u nai le nu le mamta cu sanga su'o melbi kei le verba na snada lo ka sipna Sa kabila ng magandang pag-awit ng ina, hindi nagtagumpay ang bata na makatulog.

Ang paggamit ng se ay nagbabago ng pagkakasunod-sunod ng mga argumento. Kung hindi, ang kahulugan ay nananatiling pareho.

se ki'u

kaya, na ipinaliwanag ang katotohanan na...

ra bilma se ki'u le nu ra na pu cusku zo coi do Siya ay may sakit, na ipinaliwanag kung bakit hindi siya bumati sa iyo.

se ki'u nai

ngunit hindi nangangahulugan na..., na hindi ipinaliwanag ang katotohanan na...

ra bilma se ki'u nai le nu ra klama le drata tcadu Siya ay may sakit, na hindi ipinaliwanag kung bakit siya pupunta sa ibang lungsod.

se to'e ki'u

..., ang kawalan nito ang nagpapaliwanag sa katotohanan na...

ra bilma se to'e ki'u le nu ra klama le drata tcadu Siya ay hindi may sakit, at iyon ang nagpapaliwanag kung bakit siya pupunta sa ibang lungsod.

se to'e ki'u nai

..., ang kawalan nito ay hindi nagpapaliwanag sa katotohanan na...

ra bilma se to'e ki'u nai le nu ra penmi le mikce Siya ay hindi may sakit, at iyon ay hindi nagpapaliwanag kung bakit siya nagkikita sa doktor.

mikce

Ang $x_1$ ay isang doktor